Langer zelfstandig wonen: wat kunnen en willen Friezen zelf?

In Nederland blijven veel ouderen tot op hoge leeftijd zelfstandig wonen. Eerder onderzoek door het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP, 2017) laat zien dat driekwart van 85-89-jarigen nog zelfstandig woont. Onder 90-95-jarigen is dit nog 60%. Van de Friese 75-plussers woonde in 2016 90,8% zelfstandig.

De FSP-monitor Wonen laat zien dat de woningmarkt in Fryslân hoofdzakelijk bestaat uit koopwoningen en sociale huurwoningen. De particuliere huursector speelt in Fryslân, buiten enkele grotere kernen, nauwelijks een rol.  Eerdere analyses door het FSP laten zien dat gemiddeld 65,7% van de 70-plussers een koopwoning bezit. Dit beeld verschilt echter wel per regio. Vooral op de Waddeneilanden, in de regio Zuidwest-Friesland en ten oosten van Leeuwarden zijn relatief veel koopwoningen in bezit van 70-plussers.

Naast de regionale verschillen valt ook op dat meer dan de helft (56%) van de koopwoningen van de 70-plussers heeft een oppervlakte van 125 m² of groter. Bij een afnemende gezondheid van de bewoners kan dit op termijn voor problemen zorgen. Wie zorgt dat de woning schoon blijft en onderhouden wordt? Daar komt bij dat de woonwensen tussen generaties verschillen. 70-plussers bezitten vaak grote woningen, terwijl mensen onder de 70 jaar relatief vaker de voorkeur hebben voor een kleinere woning. Dit belemmert 70-plussers in het tijdig verkopen van hun woning wanneer zij willen verhuizen naar een (meer) geschikte woning.

Bevraging van Panel Fryslân (FSP, 2018) laat zien dat voorbereiden op toekomstige zorg(behoefte) geen vanzelfsprekendheid is. Meer dan de helft van alle panelleden, jong en oud, denkt nooit na over voorbereidingen voor later zoals woningaanpassingen. Ook weten ze niet hoe en waar ze later willen wonen en de meesten leggen geen geld opzij voor (toekomstige) zorg. Leeftijd speelt wel een rol, al treft ongeveer een kwart van 65-plussers deze voorbereidingen alsnog niet. Een grote groep lijkt dus niet voorbereid te zijn op het moment waarop de woning niet langer geschikt en passend is, of pas op een later moment.

Wonen is één van de actielijnen in het Programma Langer Thuis. Gemeenten en lokale partijen krijgen de opdracht om ‘de lokale (woon)opgave in beeld te brengen en tijdig voor te bereiden op de veranderende woonwensen en de daaruit voortvloeiende woonopgave van ouderen’ (p.40). De FSP-monitor ’Wonen’ geeft een eerste inkijk in de woonwensen en –situatie van 70-plussers. Binnen deze actielijn wordt sterk ingezet op vernieuwend (woon)aanbod tussen ‘thuis en een instelling’. Daartoe is landelijk de stimuleringsregeling Wonen en Zorg in het leven groepen om de ontwikkeling van nieuwe woonvormen voor ouderen te bevorderen. Achterliggend idee is dat de innovatie vooral plaatsvindt bij bewonersinitiatieven en sociale ondernemers. De stimuleringsregeling moet voor die groep de financiële drempels wegnemen.

Het is belangrijk om oog te houden voor dat wat inwoners in Fryslân kunnen en willen. De keus om ergens wel of niet te (blijven) wonen hangt vaak samen met contacten in de buurt, je thuis voelen en persoonlijk verleden. De ontwikkeling van vernieuwend woonaanbod vraagt om initiatief vanuit burgerinitiatieven en sociale ondernemers, althans daar spitst het overheidsbeleid zich op toe. De vraag is echter hoe dit zich verhoudt tot de woningmarkt in Fryslân die vrijwel geheel bestaat uit koopwoningen en sociale huurwoningen. Bovendien woont meer dan de helft (56%) in grotere en vaak ook oudere woningen. Ook zijn er relatief grote verschillen tussen regio’s binnen Fryslân in het aandeel 70-plussers in bezit van een koopwoning. Deze verschillen en een goed lokaal beeld van de (woon)opgave zijn bij uitstek gespreksstof voor het lokale debat.