Panel Fryslân over energie in de openbare ruimte

Een duurzaam energiesysteem vergt meer ruimte dan een fossiel systeem, is meer zichtbaar in het landschap en heeft dus gevolgen voor onze leefomgeving. Steden en landschappen zullen er door de transitie anders uit gaan zien (Klimaatakkoord, 2019, p. 220). Tegen het opwekken van duurzame energie – windmolens en zonneparken – in de openbare ruimte lijkt toenemend verzet te ontstaan (Ogilvie & Rootes, 2015), niet alleen in Nederland (NOS, 2018), maar ook in de ons omringende landen (NOS, 2019; VRT, 2019). Hoe denken de inwoners van Fryslân over ‘energie in de openbare ruimte’?

Tussen 2 december en 23 december vulden 2958 panelleden deze vragenlijst in. Panel Fryslân is representatief voor de Friese bevolking van 18 jaar en ouder. Zelfaanmelding voor het panel is niet mogelijk. Panelleden worden geworven via een aselecte steekproef en een persoonlijke uitnodigingsbrief.

Inwoners van Fryslân zijn terughoudend als het gaat om energieopwekking in de openbare ruimte. Hoewel een deel stelt dat ingrepen in het landschap ten behoeve van de energietransitie nu eenmaal onvermijdelijk zijn, is er niet zonder meer sprake van acceptatie. Belangrijke voorwaarden voor acceptatie gaan enerzijds over het betrekken van burgers: kunnen zij meepraten en meebeslissen? En profiteren zij van de opbrengsten? Daarnaast is de plaats van belang: passend in de omgeving, en zo weinig mogelijk overlast voor omwonenden.

Ondanks dat een ruime meerderheid van de inwoners van Fryslân (78%) belang hecht aan het tegengaan van klimaatverandering, bestaat er een zekere reserve ten opzichte van ingrepen in de openbare ruimte. Zo vindt meer dan de helft van de mensen (57%) dat de klimaatdoelen en de energietransitie niet ten koste mogen gaan van het landschap, maar zegt bijna de helft (46%) dat ingrepen in het landschap nu eenmaal onvermijdelijk zijn in de energietransitie. Een kleiner deel (17%) van de inwoners van Fryslân is van mening dat de ruimte in Fryslân volop moet worden benut om de klimaatdoelen te behalen.

Draagvlak voor ingrepen in het landschap – zoals windmolens en zonneparken – is niet onvoorwaardelijk: het is afhankelijk van de omwonenden, de fysieke kenmerken van het project, de ervaren overlast, enzovoort (Ellis en Gianluca, 2016). Veel studies rond de acceptatie van windmolens en/of zonneparken verwijzen naar het ‘not in my backyard-‘, oftewel NIMBY-effect. Dit betekent zo iets als: mensen zijn in principe voor wind- en/of zonne-energie, maar willen er zelf geen last van hebben. De praktijk is vaak genuanceerder, en veel meer aspecten spelen een rol rond dergelijke projecten: zeggenschap in de besluitvorming, eigenaarschap (bijv. financiële participatie), enzovoort. Ook verbondenheid met de omgeving is een belangrijk aspect als het gaat om draagvlak. Verbondenheid met het landschap kan ervoor zorgen dat mensen het als hun plicht zien om de eigen woonomgeving te ‘beschermen’ en zich verzetten tegen projecten in het kader van de energietransitie (Ellis et al., 2007).

Dat elke ingreep in het landschap in het kader van de energietransitie een afzonderlijke afweging verdient vinden we terug in de antwoorden van panelleden. Gevraagd naar de acceptatie van windmolens en zonneparken, stelt een grote meerderheid dat beide vormen van duurzame energie soms (on)acceptabel zijn. Deze groep beoordeelt dergelijke projecten per situatie. Welke aspecten in die beoordeling met name een rol spelen kan per persoon verschillen. Uit de antwoorden van de panelleden komt ten eerste ‘overlast’ naar voren. Overlast kan betrekking op zowel individueel niveau (geluidsoverlast voor omwonenden, slagschaduw) als op het ‘grotere plaatje’ (past de windmolen/het zonnepark wel goed in het landschap). Het maakt ook uit of mensen deel uitmaken van het plan: dat zij betrokken worden bij de plan- en besluitvorming, of dat zij gebruik kunnen maken van de opgewekte energie.