De Friese economie draagt in belangrijke mate bij aan brede welvaart

De economie speelt een belangrijke rol in de brede welvaart. De Economische Samenwerkingsagenda Blue Delta richt zich op de stuwende economische sectoren waarin Fryslân zich onderscheidt en waarvan het verdienvermogen sterk is. Dat zijn: AgroFood, Water Technology, High Tech Systems & Materials, Circular Materials, Maritime Technology en Tourism & Hospitality. 

Fryslân kiest in de samenwerkingsagenda voor slimme kwalitatieve groei met een goede balans tussen de stuwende zes speerpunten en de verzorgende sectoren van voorzieningen en diensten in de context van een dalende beroepsbevolking.

Friese ondernemers, onderwijs en overheden zetten er gezamenlijk op in, dat het geld verdiend wordt waarmee brede welvaart vergroot kan worden. Het gemiddelde verdienvermogen per fulltime-equivalent (fte) is hierbij een belangrijke indicator en vraagt versterking van ondernemerschap, hoogwaardige kennis, wendbaar vakmanschap, digitalisering en meer internationalisering. Al deze ontwikkelingen zeggen in Fryslân maar weinig als deze niet gepaard gaan met een hoge participatiegraad, een goede bereikbaarheid, sterke wendbaarheid voor iedereen, een gezond werkloosheidspercentage en sterke burgerparticipatie. Daarom geeft de monitor ook informatie over economische activiteiten, ondernemerschap en investeringen in de hele economie in samenhang met de brede welvaart.

Fryslân heeft de ambitie een leidende regio te worden in watervraagstukken.  De combinatie van water en vruchtbaar land heeft gezorgd voor gezonde voedselproductie. De kennis van water, bodem en van nieuwe technologieën die zijn ontwikkeld, bieden oplossingen voor de sterk toenemende vraag van schoon drinkwater en gezond voedsel. Met een aantal mondiaal onderscheidende niches, ondernemingen en kennisnetwerken heeft Fryslân een sterke positie om oplossingen over sectoren heen te ontwikkelen en te delen met de wereld. Hoe ontwikkelen deze sectoren zich? 

Het aantal Friese banen in de sector Water Technology laat tussen 2016 en 2021 een stijging zien van circa 25 procent. Het netwerk rondom de Watercampus groeit met zowel nationale als internationale bedrijven. De ontwikkeling in de Maritime Technology sector blijft wat achter in vergelijking met de rest van Nederland. De toegevoegde waarde per baan in de Maritieme Technologie is in Fryslân met 13 procent gedaald ten opzichte van 2013. 

De sector AgroFood in Fryslân ontwikkelt zich parallel aan die van de Nederlandse trend. De meeste vestigingen zijn in de landbouw, de meeste banen in de voedingsmiddelenindustrie en groothandel. Tussen 2000 en 2022 steeg de toegevoegde waarde per baan met 9 procent. 

Het aantal banen in Tourism & Hospitality, de gastvrijheidseconomie, is tussen 2000 en 2022 gegroeid met 33 procent. Bij High Tech Systems en Materials stijgt de toegevoegde waarde in Fryslân harder dan landelijk, terwijl het aantal vestigingen juist achterblijft in vergelijking met Nederland. 

In 2030 is Fryslân de meest circulaire regio van Europa. Slim en spaarzaam omgaan met producten, componenten en grondstoffen om ook toekomstige generaties een welvarend perspectief te bieden. Dat is de kern van een circulaire economie. De monitor toont dat de toegevoegde waarde van de sector Circular Materials in Fryslân harder stijgt dan landelijk, terwijl het aantal vestigingen juist achterblijft in vergelijking met Nederland. Tussen 2000 en 2022 steeg de toegevoegde waarde per baan met ruim 30 procent. 

Het aandeel hernieuwbare elektriciteit en het aandeel hernieuwbare warmte liggen in Fryslân hoger dan in Nederland. Het percentage hernieuwbare energie voor vervoer ligt in Fryslân op hetzelfde niveau als in Nederland. Het percentage hernieuwbare energie is het totaal van bovengenoemde soorten hernieuwbare energie. Dit percentage ligt in Fryslân hoger dan in Nederland. 

Een belangrijke invalshoek is de goede balans tussen stuwende sectoren enerzijds en anderzijds de verzorgende sectoren van de economie. Stuwende sectoren die voor de export produceren geven de economie een extra impuls. De balans tussen stuwende en verzorgende sectoren in de Friese economie is vergelijkbaar met de landelijke verhouding. Het aantal oprichtingen van nieuwe bedrijven is in de stuwende sectoren hoger dan in de verzorgende sectoren, zowel in Fryslân als in Nederland. Investeringen in vaste activa zijn in Fryslân met name hard gegroeid, ook ten opzichte van Nederland, in de informatica en communicatie en ook in de verhuur en handel in onroerend goed. De private uitgaven aan R&D groeien in Nederland harder dan in Fryslân. In Fryslân geldt dat voor de publieke uitgaven aan R&D. In Fryslân importeren en exporteren we naar verhouding meer goederen dan diensten dan in Nederland. Ook zien we dat Fryslân een goede voedingsbodem is voor startups. 58 procent van de startups in Fryslân is een impact startup, die een bijdrage leveren aan de SDG’s. In totaal komt het neer op bijna 200 startups en circa 3.000 banen. 

In Fryslân gaan we voor brede welvaart. Het web van activiteiten waarin iedereen kan meedoen, zorgt voor een noodzakelijke verbinding tussen technologische en maatschappelijke innovatie. Deze verbinding maakt Fryslân het ideale proefgebied om circulair te leven, te ondernemen en te leren.  

De sociale samenhang in Fryslân blijkt uit het percentage inwoners dat mantelzorg, informele hulp en vrijwilligerswerk verricht.  Het percentage inwoners dat mantelzorg verleent is in Fryslân ongeveer gelijk aan Nederland. Deze percentages zijn vrij constant. In 2021 verleende 57 procent van de inwoners van Fryslân informele hulp. Dat is een stijging ten opzichte van 2018. Het vrijwilligerswerk nam daarentegen af.  

Friezen zijn heel tevreden met hun woonomgeving. Jongvolwassenen tot 35 jaar zijn iets minder tevreden. Evenals inwoners van grote kernen met meer dan 15.000 mensen. Huurders zijn minder tevreden met de woonomgeving dan eigen woningbezitters. 

Voor brede welvaart later zijn gelijke kansen in het onderwijs van belang. Kinderen in Fryslân krijgen vaker dan landelijk een lager advies van hun basisschool dan de score op hun eindtoets aangeeft (onderadvisering). Dat kan leiden tot onbenutte talenten en een lager opleidingsniveau in de provincie. Het opleidingsniveau in Fryslân ligt al jaren lager dan het landelijk gemiddelde. In Fryslân is 65 procent van de diploma’s een mbo-diploma, ten opzichte van 47 procent landelijk. In de regio’s Zuidoost Fryslân en Zuidwest Fryslân is dat aandeel nog hoger. Dit kan verklaard worden doordat er meer vmbo-adviezen worden gegeven in groep acht. Een logisch gevolg is dat relatief meer leerlingen naar het vmbo gaan en daarna doorstromen naar het mbo. De afstanden tot het onderwijs zijn in Fryslân aanzienlijk verder dan in Nederland, met name in het voortgezet onderwijs.  Fryslân heeft een sterke aanwezigheid van middelbaar beroepsonderwijs en hoger beroepsonderwijs, zowel  bachelor als master. De Friese kennisinstellingen werken nauw samen met het bedrijfsleven (onderwijs en onderzoek) vanuit de Economische Samenwerkingsagenda Blue Delta.