Bereikbaarheid is belangrijk voor de brede welvaart in een regio. Het aantal voorzieningen in de buurt en de afstand tot deze voorzieningen staan in direct verband met de ervaren leefbaarheid. De gemiddelde afstand tot voorzieningen in Fryslân is de afgelopen tien jaar over het algemeen toegenomen. Daarentegen zijn de mogelijkheden om aankopen via internet te doen juist toegenomen. Ook is de mobiliteit gestegen, meer mensen hebben beschikking tot een auto of elektrische fiets, waarmee het makkelijker wordt om langere afstanden af te leggen.
Een toename in de afstand tot voorzieningen hoeft niet noodzakelijkerwijs gelijk te staan aan achteruitgang van de leefbaarheid, mits voorzieningen goed te bereiken zijn. Daarvoor is toegang tot de juiste vervoersmiddelen van groot belang. In deze monitor wordt inzicht geboden in de stand van zaken omtrent de bereikbaarheid binnen Fryslân op basis van afstand tot voorzieningen, het wegverkeer, vervoersmiddelen en de digitale bereikbaarheid. Hierbij wordt ook gekeken naar de tevredenheid van de inwoners van Fryslân.
In Fryslân is de gemiddelde afstand tot voorzieningen groter dan gemiddeld in Nederland. Tevens is het aantal voorzieningen binnen een bepaalde omtrek vaak lager. Hoe dunbevolkter de woonomgeving, hoe minder voorzieningen en hoe groter de afstand tot voorzieningen. In Fryslân moeten inwoners bijvoorbeeld gemiddeld 10,4 km reizen naar een ziekenhuis (incl. buitenpolikliniek), ten opzichte van 4,8 km landelijk. Voor economische activiteiten geldt binnen een straal van tien kilometer gemiddeld eveneens een verschil tussen Fryslân (ongeveer 25 activiteiten) en Nederland (ongeveer 140 activiteiten). De langere afstand wordt door veel inwoners van Fryslân niet als probleem ervaren, omdat zij gewend zijn met de auto grotere afstanden te overbruggen (Panel Fryslân, 2020). Wel kan de grotere afstand tot voorzieningen een probleem zijn voor minder mobiele mensen.
In de afgelopen jaren zijn door schaalvergroting en veranderingen in de bevolkingssamenstelling voorzieningen verdwenen in Fryslân. Een voorbeeld hiervan is de sluiting van meer dan 100 basisscholen. Als een voorziening dreigt te verdwijnen hebben inwoners vaak moeite met het accepteren van dit verlies. Dit kan een (tijdelijk) negatief effect hebben op de leefbaarheid (FSP, 2017).
Een groot deel van de inwoners van Fryslân hecht veel waarde aan de aanwezigheid van een supermarkt (83%), bushalte of treinstation (82%), basisschool (82%) en een huisarts (82%) in hun leefomgeving. Regionaal zijn de verschillen klein, wel bestaan er verschillen wanneer we onderscheid maken tussen omvang van de woonplaatsen en de leeftijden van de bewoners.
Opvallend is dat hoe kleiner de woonplaats is, hoe minder belangrijk het wordt gevonden dat er een supermarkt aanwezig is in de directe woonomgeving. Van kleine woonplaatsen (<500 inwoners) vindt een derde van de inwoners een supermarkt in hun directe woonomgeving (heel) belangrijk, terwijl 92 procent van de inwoners van grotere woonplaatsen (>15000 inwoners) dit (heel) belangrijk vinden. Leeftijd beïnvloedt het belang van bepaalde voorzieningen ook. Het belang van een ontmoetingsplek als een dorpshuis, buurthuis of wijkcentrum neemt toe naarmate de leeftijd toeneemt.
In Fryslân (527 per 1000 inwoners) zijn relatief meer auto’s per inwoner dan landelijk (501 per 1000 inwoners). Wanneer bedrijfswagens niet worden meegerekend is dat verschil nog groter. Ook is het aantal auto’s sinds 2000 in Fryslân (+40%) procentueel harder gestegen dan landelijk (+25%). De auto is in Fryslân het meest gebruikte vervoersmiddel. In Fryslân gebruikt 63 procent van de inwoners de auto (als bestuurder) drie keer of vaker per week. Onder inwoners van kleinere dorpen (<5000 inwoners) is dat percentage met 72 procent nog hoger.
Dit staat in contrast met het aantal elektrische personenauto’s. Waar er gemiddeld 22 elektrische personenauto’s per 1000 inwoners in Nederland zijn, zijn dit er in Fryslân 16,3 per 1000 inwoners. De verwachting is dat het gebruik van elektrische auto’s de komende jaren toe gaat nemen. Na de auto is de fiets het meest gebruikte vervoersmiddel (41%), gevolgd door de elektrische fiets (25%). Als het gaat om het openbaar vervoer, gebruikt 3,5 procent van de inwoners drie keer per week of vaker de trein, voor het gebruik van de bus is dit percentage hetzelfde.
Een snelle en stabiele internetverbinding wordt steeds belangrijker. Door het toenemende gebruik van internet is toegang tot een minimum aan bandbreedte steeds noodzakelijker geworden. Een goede internetverbinding heeft een direct effect gekregen op de leefbaarheid van een regio. Daarom heeft het kabinet als doel gesteld dat alle huishoudens in Nederland in 2023 ten minste toegang moeten hebben tot een internetverbinding van 100 Mb/s (Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, 2021).
In Fryslân heeft 98 procent van de woningen minimaal 100 mb/s internet. Op regionaal niveau kent Fryslân kleine verschillen. In Noardeast-Fryslân (92%) is de dekking het laagst. Wanneer we kijken naar de ruimtelijke verdeling van internetsnelheden van 1000 Mb/s of meer, zien we dat de verschillen tussen de gemeenten veel groter zijn. Gemiddeld is 76 procent van de inwoners van Fryslân (zeer) tevreden met de toegankelijkheid tot snel internet. Wel zijn inwoners van kleinere dorpen (<5000 inwoners) minder tevreden dan inwoners van grotere woonplaatsen.
In Friesland rijdt de gemiddelde autobestuurder zo’n 21 kilometer per dag, dit is meer dan het Nederlands gemiddelde van zo’n 16 kilometer per dag. Dit gegeven hangt samen met het feit dat de afstanden tot voorzieningen in Fryslân structureel groter zijn, waardoor de totale reisafstand en reisduur hoger uitvallen. Tijdens de coronapandemie werden er minder kilometers gemaakt per personenauto. Meer mensen werkten thuis of konden niet aan het werk. Aan het einde van de coronapandemie zien we echter weer een stijging in het aantal gereden kilometers.
Als het gaat om het aantal gemaakte kilometers per fiets en lopend, zijn er vergelijkbare trends tussen Fryslân en Nederland. Terwijl het aantal kilometers per fiets relatief stabiel is gebleven, is de gemiddelde loopafstand over de afgelopen jaren toegenomen.
Heeft u vragen of wilt u meer informatie over deze monitor? Zoekt u specifieke cijfers? We helpen u graag verder! Neem contact op met:
06 306 593 97