Na een jaar corona lijkt sociale samenhang in Fryslân nog sterk

In het afgelopen jaren heeft het FSP meerdere keren onderzoek gedaan naar de impact van de coronacrisis op inwoners door het Panel Fryslân in te zetten. Dit FSP-burgerpanel bestaat uit een representatieve groep inwoners van Fryslân van 18 jaar en ouder en heeft ongeveer 6000 leden. In het voorjaar en najaar van ’20 en in begin ’21 zijn aan dit panel onder andere vragen voorgelegd over vrijwilligerswerk, verenigingsleven, sociaal vertrouwen, sociale spanningen in de buurt en burenhulp. Deze thema’s geven een beeld van de sociale samenhang in Fryslân. Vertrouwen en sociale participatie zijn daarbij belangrijke pijlers (CBS, 2015).

Zonder vertrouwen is er geen sprake van een samenleving en van sociale samenhang. Voor sociale relaties en alledaagse contacten is vertrouwen immers een belangrijke voorwaarde. We horen vaak dat mensen in Nederland elkaar niet meer vertrouwen. De FSP-monitor Sociale Samenhang laat echter zien dat dit beeld genuanceerder ligt. Wel zijn er verschillen tussen opleidingsgroepen: hoe hoger opgeleid, hoe meer vertrouwen men over het algemeen in andere mensen heeft (WRR, 2017). Voor en tijdens de coronacrisis is het Panel Fryslân bevraagd over het onderlinge vertrouwen. Een ruime meerderheid geeft aan dat de meeste mensen te vertrouwen zijn. Na een korte toename van dit vertrouwen in mei ’20 daalt de mate ervan in het najaar, maar blijft boven het niveau van voorgaande jaren.

Naast het vertrouwen in andere mensen is ook vertrouwen in instanties, zoals overheden, politie en media belangrijk voor de sociale samenhang. Gedurende de coronacrisis stijgt en daalt dit vertrouwen. Na een opleving in het voorjaar van ’20 daalt het vertrouwen in instituties langzaam naar het oude niveau van voor de coronacrisis. Deze ontwikkeling is verklaarbaar. In tijden van plotselinge nationale bedreigingen van buitenaf zijn mensen geneigd om zich dikwijls eensgezind te scharen achter regeringsleiders en andere autoriteiten. Vaak wordt er dan van deze instituties verwacht dat zij zorgen voor stabiliteit, duidelijkheid en zekerheid. Dit fenomeen staat bekend als de ‘rally round the flag’ (SCP, 2020; Mueller, 1970). De vertrouwensbonus is daarbij vaak van tijdelijke aard.

Dat mensen elkaar helpen en ondersteunen is sinds enkele jaren een belangrijk speerpunt in overheidsbeleid. Dit wordt ‘informele hulp’ genoemd, en kan allerlei vormen hebben, zoals het invullen van een formulier, het doen van boodschappen of het bieden van een luisterend oor. Bijna driekwart van de inwoners (71%) van Fryslân geeft aan beslist bereid te zijn hun buren te helpen als dat nodig is en bijna één op de vijf (17%) dóet dat al (FSP, 2020). Tijdens de coronacrisis bleef het aandeel burenhulp verlenende mensen stabiel op 17 procent. Naast hulp aan directe buren is aan het Panel Fryslân ook gevraagd of zij informele hulp verlenen aan anderen zoals familie, vrienden of bekenden. Daaruit blijkt dat rond 40 procent familieleden helpt en bijna een vijfde dit (ook) doet voor vrienden en kennissen.

Fryslân is de provincie met het hoogste aandeel vrijwilligers. De FSP-monitor Sociale Samenhang laat zien dat 44 procent van de inwoners in 2019 vrijwilligerswerk deed. Voor het alledaagse leven en de sociale samenhang is vrijwilligerswerk belangrijk, omdat vrijwilligers en actieve inwoners bijdragen aan de verbinding tussen mensen in een buurt, wijk, dorp of stad. In maart ’21 is aan het Panel Fryslân gevraagd of zij door de coronacrisis en maatregelen geen of minder vrijwilligerswerk zijn gaan doen. Een aanzienlijk deel geeft aan daadwerkelijk minder of geen vrijwilligerswerk te verrichten, al verschilt dit wel per vrijwilligerswerkterrein.

Een terugkerend beeld in diverse FSP-onderzoeken is dat ondanks de coronacrisis de bereidheid om elkaar te helpen en het vertrouwen in elkaar op peil blijft (FSP, 2020). Hetzelfde geldt voor het aandeel inwoners dat burenhulp of informele hulp verleent. Dit betekent dat de sociale samenhang in Fryslân sterk is en de schok van een gebeurtenis zoals een pandemie aankan.

Toch zijn er ook aandachtspunten. Enkele groepen zijn harder geraakt, zoals jongeren en jongvolwassenen met psychische klachten, of mensen die in het afgelopen jaar in een (sterker) sociaal isolement zijn geraakt. Zij lopen een extra risico, omdat ze eerst een achterstand moeten inhalen voordat zij een stap voorwaarts kunnen maken. Het is de algemene verwachting dat met de heropening van de samenleving het sociale leven vanzelf weer op gang komt, en dat dit automatisch leidt tot een afname van eenzaamheid, psychische klachten en sociale spanningen.

De vraag is in hoeverre dit vanzelfsprekend is. Het sociale leven heeft er in het afgelopen jaar immers ingrijpend anders uitgezien. Bovendien geeft een groot aantal mensen aan minder of geen vrijwilligerswerk te doen vanwege de coronacrisis en coronamaatregelen. Hoe zorgen we ervoor dat het sociale leven daadwerkelijk op gang komt, ook wanneer inwoners aan de zijlijn staan of als er door de coronacrisis minder animo is voor vrijwilligerswerk, bijvoorbeeld door het vinden van een andere vrijetijdsbesteding gedurende de verschillende lockdowns? Het vraagt daarom aandacht om de sociale samenhang in Fryslân sterk te houden.