Fries als spreektaal springlevend!

Aan de leden van Panel Fryslân is gevraagd of en hoe vaak zij Fries spreken in uiteenlopende situaties. Slechts 18 procent van de inwoners van Fryslân geeft aan nooit Fries te spreken. Nog eens 13 procent spreekt nauwelijks Fries, maar 69 procent zegt soms, vaak of altijd Fries te spreken. Deze bevindingen komen globaal overeen met de uitkomsten van de meest recente sociologische taalsurvey uit 2017. De Fryske Akademy voert deze uit sinds de jaren ’60.

Fries wordt het meest gesproken in de Friese Wouden, gevolgd door de zogenaamde Bouhoeke en Greidhoeke. In grotere plaatsen wordt het Fries minder gebruikt, het minst in de vier steden met meer dan 15.000 inwoners. Verder lijkt het gesproken Fries te worden gedragen door inwoners met een lagere en middelbare opleiding. En Friessprekende inwoners voor wie Fries de tweede taal is vormen inmiddels een significante groep Fries sprekenden.

Het vaakst spreken inwoners van Fryslân Fries in hun directe sociale leefomgeving (huisgenoten, familieleden, buren, vrienden en kennissen). In de ruimere verbanden van school, vereniging en werk en de openbare ruimte is dat in mindere mate het geval, maar ook hier geldt dat het Fries ruimschoots wordt gesproken. Zo geeft bijna driekwart van de Fries sprekenden (74%) aan Fries te spreken op het werk. Ook geeft een grote groep inwoners aan op straat en in het contact met zorgverleners en gemeente Fries te spreken.

De resultaten laten geen duidelijke verschillen tussen leeftijdsgroepen te zien. Jongere leeftijdsgroepen lijken zich wel iets vrijer te voelen om Fries te spreken met professionals. De emancipatie van het Fries in formelere situaties wordt hiermee zichtbaar. Oudere Friessprekenden zijn vaak nog gewend om in het contact met bijvoorbeeld een arts of gemeenteambtenaar over te schakelen op het Nederlands. Voor jongere generaties is dit minder vanzelfsprekend blijkt uit het panelonderzoek.

De opkomst van sociale media heeft het geschreven Fries een nieuwe impuls geeft. Maar net als de spreektaal, komt het geschreven Fries in social media als Facebook en WhatsApp minder in de buurt van het standaard-Fries en haar taalregels. Dit zou voor onderzoekers, beleidsmakers en professionals geen reden moeten zijn om deze informelere vormen van taalgebruik minder serieus te nemen. Integendeel, de vitaliteit van het gesproken Fries zou een positief aangrijpingspunt kunnen zijn voor alle partijen die de vitaliteit van het Fries ook op andere terreinen willen bevorderen.

Inwoners die de regionale nieuwsmedia goed volgen zullen hebben opgemerkt dat er de afgelopen maanden veel cijfers naar buiten zijn gebracht over het gebruik van het Fries. Bijvoorbeeld naar aanleiding van de herdenking van Kneppelfreed en de discussie over de vergoeding van tolken Fries in de rechtbank. Kritische lezers zullen zich dan ook afvragen hoe deze cijfers zich tot elkaar verhouden en op welke onderzoeken deze gebaseerd zijn. In dit schema geven we een eerste overzicht van de verschillende survey-onderzoeken die recent in het nieuws zijn geweest:

Onderzoekers van de Fryske Akademy en het Fries Sociaal Planbureau verkennen in overleg met de andere partners binnen de Kennisinfrastructuur Frysk momenteel de mogelijkheden van vervolgonderzoek naar de factoren (omstandigheden) die het Friese taalgebruik in het alledaagse leven beïnvloeden. Een scherper zicht op deze factoren kan bestuurders, beleidsmakers en professionals in het veld van de Friese taalbevordering helpen om (beleids)interventies gerichter in te zetten. 

Met dank aan Edwin Klinkenberg van de Fryske Akademy.

De leden van Panel Fryslân vormen een representatieve steekproef van alle inwoners van Fryslân (zie verantwoording hier).