Laaggeletterd: moeite om mee te komen in de maatschappij

De Week van Lezen en Schrijven, voorheen de Week van de Alfabetisering, is een initiatief van de Stichting Lezen & Schrijven. Volgens een recent onderzoek door de bureaus Roa, Etil & ECBO (2020) heeft in Fryslân 13 procent van de beroepsbevolking moeite met lezen, schrijven en rekenen. Landelijk gaat het om 12 procent: 1,8 miljoen mensen van 16 tot 65 jaar. Als ook alle 65-plussers worden meegerekend, dan betreft het 2,5 miljoen mensen in Nederland, wat neerkomt op één op de zes inwoners van 16 jaar en ouder. Ruim de helft van hen is van Nederlandse afkomst, en heeft Nederlands als moedertaal. Landelijk wordt de meeste laaggeletterdheid onder de beroepsbevolking gevonden bij migranten (30 tot 65 jaar). In Fryslân is de autochtone bevolking van 50 tot 65 jaar, oververtegenwoordigd als het gaat om laaggeletterdheid. Het betreft iets meer werkende dan niet werkende mensen.

De maatschappij is in de afgelopen decennia taliger, digitaler, sneller en complexer geworden. Tegelijkertijd vraagt de participatiesamenleving om meer zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van mensen. Zelfredzaamheid vraagt om een bepaald beheersingsniveau van rekenen en de Nederlandse taal. Achterblijvende vaardigheden op dit gebied wordt laaggeletterdheid genoemd. Maar zelfredzaamheid vraagt meer. Laaggeletterdheid heeft namelijk een grote invloed op de veerkracht vanuit andere basisvaardigheden. Immers, zonder voldoende beheersing van rekenen en de Nederlandse taal is het moeilijk om vaardig te zijn en blijven op juridisch, digitaal, sociaal en financieel gebied, en op het gebied van gezondheid. Denk aan vaardigheden op het gebied van wetten, regels, kwijtscheldingen, toeslagen, mailen, appen, internetbankieren, solliciteren, communiceren, administratie, plannen van uitgaven, voeding, of het vergaren, begrijpen en toepassen van richtlijnen rond de corona-epidemie. Door achterblijvende basisvaardigheden dreigt uitsluiting: niet mee kunnen komen in de samenleving.

Laaggeletterdheid is al decennialang een belangrijk beleidsthema. Onlangs pleitte de  Sociaal-Economische Raad (SER) (2019) voor een bredere focus en een meer samenhangende, integrale aanpak van het vraagstuk, en het beleid dus niet langer toe te spitsen op alleen laaggeletterdheid. Immers, laaggeletterdheid gaat niet alleen om lezen, schrijven en rekenen, maar ook om de effecten ervan op het zelfredzaam kúnnen meedoen aan de veranderende en complexer wordende samenleving. Zo is laaggeletterdheid oververtegenwoordigd als het om financiële problemen gaat: de helft van de mensen met financiële moeilijkheden heeft tevens leesvaardigheidsproblemen, terwijl laaggeletterden niet 50 maar 18 procent van de Nederlandse bevolking van 16 jaar en ouder vormen. En landelijk heeft 1,4 miljoen huishoudens problematische schulden of lopen het risico daar op. Een van de oorzaken is laaggeletterdheid.

Het Fries Sociaal Planbureau voerde binnen het onderzoeksprogramma ‘Naar een inclusieve samenleving’ een verkennende studie uit naar laaggeletterdheid in Fryslân. In navolging van het pleidooi van de SER heeft het FSP onderzoek gedaan naar het beleid en aannames rondom laaggeletterdheid. Zo blijken laaggeletterden geen homogene groep te zijn wiens problemen zijn opgelost met taalonderwijs. Verder verkende het FSP hoe laaggeletterdheid meer integraal benaderd kan worden. De onderzoeksresultaten worden medio september gepubliceerd.