Naar aardgasvrij wonen: Fryslân vergeleken met landelijk

Hoe kijken burgers aan tegen het belang van de energietransitie in brede zin? Landelijk vindt de overgrote meerderheid het in enige mate belangrijk om klimaatverandering tegen te gaan, onder andere door zuinig om te gaan met energie (77%) en over te schakelen naar duurzame energie (76%) (SCP, 2020). In Fryslân zien wij een vergelijkbaar beeld. Ruim driekwart van de inwoners van Fryslân vindt het belangrijk klimaatverandering tegen te gaan. Het verminderen van het gebruik van fossiele energiebronnen onderschrijft ruim tweederde (68%) van de inwoners. Een vergelijkbaar percentage (67%) is van mening dat vervanging van fossiele door duurzame energiebronnen noodzakelijk is om klimaatverandering te verminderen (FSP, 2020).

Brede steun voor het tegengaan van klimaatverandering vertaalt zich echter niet automatisch naar steun voor specifieke maatregelen, zoals een aardgasvrije woningvoorraad in 2050. De meningen over het aardgasvrij-beleid zijn echter verdeeld, zo stelt het SCP. De groep die het aardgasvrij-beleid (in enige mate) steunt is met 49% weliswaar het grootst, maar er is ook nog een flinke groep (27%) die (in enige mate) tegen is. Daarnaast is er een vrij grote groep die het eigenlijk niet zo goed weet of er neutraal tegenover staat.

Eenzelfde kritische houding zien wij bij de inwoners van Fryslân. Een grote groep inwoners van Fryslân (46%) geeft aan dat zij de beleidsrichting naar aardgasvrij wonen te ambitieus vindt. Betaalbaarheid en het ontbreken van goede alternatieven zijn voor veel mensen redenen om de plannen als te vooruitstrevend te bestempelen.

Aan woningeigenaren met een cv-ketel of gashaard vroeg het SCP in hoeverre zij een aardgasvrij alternatief overwegen zodra hun huidige gasverwarming kapot is. Er is een grote groep die nog twijfelt over aardgasvrije alternatieven. Veel mensen vinden het lastig om met het aardgasvrij maken van hun woning aan de slag te gaan. Bijna driekwart (71%) aan het moeilijk te vinden om te bepalen wat een goed aardgasvrij alternatief voor de huidige verwarming zou zijn. Daarnaast geeft 64% aan nog weinig vertrouwen te hebben in de alternatieven voor aardgas en zegt 54% nog op informatie van de overheid te wachten voordat zij een aardgasvrij alternatief overwegen. 

Op basis van de overwegingen ten aanzien van een aardgasvrij alternatief verdeelt het SCP de woningeigenaren in vijf groepen, van ‘overtuigde voorlopers’ tot ‘afkeurende achterblijvers’. De ‘voorzichtige voorlopers’ vormen de grootste groep (46%). Zij overwegen over te stappen op een aardgasvrij alternatief, maar geven aan nog (te) weinig vertrouwen te hebben in de technologie, wachten liever nog tot ze iets horen van de overheid en vinden het ook nog moeilijk om te bepalen wat een goed alternatief is.

In het FSP-onderzoek is Friese woningeigenaren met een cv-ketel of gashaard gevraagd in welke mate zij bezig zijn met aardgasvrij wonen. Daaruit blijkt dat in Fryslân ook een grote groep ‘volgers’ is (ca. 60%) die in principe wel over wil stappen op een andere energiebron, maar voor wie praktische bezwaren het handelen in de weg staan.

Waar het SCP vijf groepen onderscheidt, onderscheiden wij drie groepen (koplopers, volgers, achterblijvers). De ‘volgers’ vormen de grootste groep (ca. 60%). Zij wachten op de plannen van de overheid, weten niet waar te beginnen of hebben op dit moment niet de financiële middelen om in actie te komen.

In Energie in draagvlak stellen wij dan ook dat er ‘potentie voor draagvlak’ is. Een groot deel van de woningeigenaren wil in principe wel overstappen op een andere energiebron. De voorwaarden waaronder inwoners bepaald beleid acceptabel vinden zijn dan cruciaal.

Een belangrijke vraag voor veel woningeigenaren is: ‘welke informatie kan ik vertrouwen?’. Er is behoefte aan een onpartijdige bron die informatie geeft over de voor- en nadelen van de verschillende richtingen die men kan inslaan in de energietransitie. Het grootste vertrouwen voor informatie over de energietransitie stelt men in onafhankelijke, niet-commerciële partijen.

Veel inwoners van Fryslân maken zich zorgen over de betaalbaarheid van de transitie naar aardgasvrij wonen. Niet alleen in algemene zin of voor zichzelf, maar zeker ook als het gaat om specifieke groepen: mensen met een kleine beurs, mensen met een oude woning, enzovoort. Als de mensen met een kleine beurs niet extra worden geholpen, haken ze af, stellen meerdere deelnemers aan de focusgroepgesprekken. Hierdoor komt volgens hen de sociale samenhang in het gedrang.

Elke woning is anders en ook iedere bewoner is uniek qua wensen en verwachtingen. De indeling naar koplopers, volgers en achterblijvers laat al duidelijke verschillen in wensen en mogelijkheden zien. De behoefte aan maatregelen en informatie op maat wordt in meerdere focusgroepgesprekken uitgesproken. Erkenning van verschillen tussen groepen burgers is hoe dan ook belangrijk. In beleid kan – naast aandacht voor lage inkomensgroepen – ook worden gedacht aan diversifiëring in het tijdpad naar aardgasvrij. In ieder geval dienen de wensen en zorgen van álle burgers te worden meegewogen in transitie. Wanneer niet iedereen participeert en/of profiteert van de overstap naar een duurzaam energiesysteem, bestaat het risico van nieuwe en/of diepere scheidslijnen in de samenleving.