Van uitkering naar werk: kijk ook naar de regionale arbeidsmarkt

Wat betekenen ontwikkelingen op de regionale arbeidsmarkt voor de kansen op het vinden en behouden van werk, ook als het economische tij tegenzit? Antwoord op deze vraag helpt om het herstelvermogen  van de regionale arbeidsmarkt te vergroten bij een economische schok, zoals bijvoorbeeld met de huidige coronacrisis en de daaropvolgende periode. Het FSP doet in zijn programma ‘Naar een brede kijk op ontwikkeling’ nader onderzoek naar de economische en sociale potentie van regio’s in Fryslân. Dit moet puzzelstukjes opleveren voor beleid dat inwoners zoveel mogelijk kansen biedt om deel te nemen aan de regionale arbeidsmarkt. Vooruitlopend daarop volgt hieronder een aantal inkijkjes in bestaande onderzoeken.

Begin dit jaar zijn twee adviezen verschenen over hoe de arbeidsmarkt in Nederland verbeterd moet worden (WRR, 2020; Commissie Regulering van Werk, 2020). Daarin gaat veel aandacht uit naar de gevolgen van ontwikkelingen in de technologie en samenleving op het vinden en behouden van werk. Wat de gevolgen zijn van technologische ontwikkelingen, zoals robots en de komst van nieuwe machines voor de werkgelegenheid, is niet te voorspellen. Waarschijnlijk zullen er banen verdwijnen en veranderen, maar zullen er ook nieuwe banen ontstaan. Wel is duidelijk dat het voor werknemers steeds belangrijker wordt om te blijven ontwikkelen en aan te passen. Voor sommigen wordt dit steeds moeilijker, zoals lager opgeleiden, mensen met een verstandelijke beperking of mensen die re-integreren in verband met een gezondheidsbeperking zoals een burn-out of kanker.

De economieën van Fryslân, Groningen, Drenthe en delen van Flevoland en Overijsel zijn relatief sterk van elkaar afhankelijk vergeleken met andere regio’s in Nederland (PBL, 2019). Dit uit zich niet alleen in de verdiende euro’s (Bbp), maar ook in waar men werkt. Van alle werknemers in Fryslân heeft het gros (81%) een baan binnen de provincie (UWV, 2019). Het deel dat buiten Fryslân werkt doet dit hoofdzakelijk in Groningen en regio Zwolle. Binnen Fryslân is bijna de helft van alle banen geconcentreerd in de plaatsen Leeuwarden, Sneek, Heerenveen en Drachten (Provincie Fryslân, 2019). In 2018 is het midden- en kleinbedrijf (MKB) goed voor 62% van alle Friese banen, gevolgd door 30% bij een overheid of non-profitorganisatie (Provincie Fryslân, 2019). Grofweg 8% van de Friese banen is bij een bedrijf met 250 of meer medewerkers.

De werkgelegenheid in Fryslân lijkt, samen met Groningen en Drenthe, conjunctuurgevoeliger dan andere delen in Nederland. De (maak)industrie en de landbouw zijn belangrijke sectoren waarmee het inkomen wordt verdiend. Daarnaast zijn ook zogeheten ‘verzorgende’ sectoren relatief groot zoals de zorg, onderwijs, horeca, bouw en overheid (CBS, 2019). Deze bedienen vooral mensen en bedrijven in de eigen regio.

Economisch herstel wanneer een groot bedrijf de deuren sluit of als een sector in zwaar weer belandt, gaat in de ene regio sneller dan de andere. In Fryslân, Groningen, Drenthe, Limburg en Zeeland duurt dit herstel wat langer dan gemiddeld. Dit komt doordat werklozen minder snel een baan vinden in deze regio’s dan in het westen van Nederland (Edzes, 2016). Er zijn minder banen in deze regio’s en werkgevers komen in dunner bevolkte gebieden moeilijker aan geschikte kandidaten (Cörvers, 2019). Vooral starters en (voormalig) werklozen hebben daardoor minder zicht op een vaste baan (PBL, 2019).

Veranderend werk stelt hogere eisen aan werknemers om mee te komen en te blijven ontwikkelen. Eerder onderzoek laat zien dat mensen met een bijstandsuitkering hun ziekte of arbeidsongeschiktheid als belangrijkste belemmering ervaren om aan het werk te kunnen gaan (WRR, 2020). Deze mensen hebben behoefte aan begeleiding en een lager werktempo, al staat de arbeidsmarkt steeds meer in het teken van sneller werken. Verder raken mensen met een uitkering ontmoedigd omdat zij zich afgewezen voelen en zij hun baankansen somber inschatten (SCP, 2019). Ook een te laag opleidingsniveau kan een obstakel zijn om te voldoen aan de (hogere) eisen die worden gesteld aan werknemers. Van alle mensen met een bijstandsuitkering in Fryslân had 6 op 10 in 2018 geen diploma op havo, vwo, mbo-niveau 2, of hoger (UWV, 2019).

De arbeidsmarkt in Fryslân kent naast specifieke uitdagingen ook kansen. Zo neemt mede door de vergrijzing de vraag naar personeel toe, wat leidt tot baankansen en doorgroeimogelijkheden. De monitor Werk laat zien dat in de afgelopen vijftien jaar de arbeidsdeelname sterk is toegenomen, zowel landelijk als in Fryslân.

De kleinschaligheid van de werkgelegenheid, gemeenschappen en overheid in Fryslân biedt mogelijkheden om snel en laagdrempelig de samenwerking te zoeken. Dit is belangrijk om mensen die werkloos zijn of over minder arbeidsvermogen beschikken zoveel mogelijk te laten deelnemen aan de arbeidsmarkt en de samenleving. Sociale aspecten zijn daarbij belangrijk. Fryslân scoort hierop goed. Friezen voelen zich veilig, er is een grote sociale samenhang met een hoog aandeel vrijwilligers, mensen zijn tevreden met het leven en ze zijn gelukkig (FSP, 2019). Ook hebben mensen een groter vertrouwen in elkaar en in instituties (overheid, media, rechtspraak, politie en bedrijfsleven). Dit vertrouwen is een belangrijke basis voor samenwerking.