Door de coronacrisis is de druk op de zorg sterk toegenomen, zowel direct (acute zorg door virusbesmetting) als indirect (reguliere zorg, niet gerelateerd aan het coronavirus). Wat zijn de (mogelijke) gevolgen van de coronacrisis voor zorg in Fryslân?
Voor cijfers over besmettingen, ziekenhuisopnames en overleden personen gerelateerd aan het coronavirus verwijzen we u naar de GGD Fryslân.
Door demografische ontwikkelingen zoals vergrijzing, nieuwe zorgtechnologie en een stijgende levensverwachting neemt de vraag naar zorg toe (RIVM, 2018). Het gebruik van zorg door huisartsen, apothekers en verpleegkundigen wijkt in Fryslân nauwelijks af van het landelijke zorggebruik in Nederland (FSP, 2019). Op de huisarts en de apotheker wordt zowel in Fryslân als landelijk het vaakst een beroep gedaan, gevolgd door medisch specialisten.
De afstand tot medische zorg zoals de huisarts, ziekenhuis en apotheek is voor inwoners in Fryslân groter dan elders in Nederland. Zo is de gemiddelde afstand tot de huisartsenpraktijk in 2019 landelijk 1 km, in Fryslân is dit 1,5 km (FSP, 2020). Alleen in de provincie Drenthe is deze afstand groter. De gemiddelde afstand tot een ziekenhuis (buitenpoliklinieken niet meegerekend) is van alle provincies het grootst in Fryslân, namelijk 12,7 km in 2019 terwijl dit in Nederland gemiddeld 7,1 km is. Ook een apotheek is in Fryslân verder weg (gemiddeld 1,8 km) dan elders in Nederland (1,2 km). De FSP-monitor Zorg laat zien dat de gemiddelde afstanden binnen Fryslân sterk verschillen, ook binnen Friese gemeenten. In de steden en grotere kernen zijn de afstanden tot de huisarts en apotheek kleiner dan in de plattelandsgebieden.
Deze verschillen zijn relevant, want ander onderzoek laat zien dat in – met name kleinere – dorpen relatief meer senioren wonen. In de periode 2007-2017 is in de kleinste dorpen (tot 500 inwoners) het aantal senioren zelfs met ruim de helft toegenomen (FSP, 2019). In de kleinere dorpen is de afstand tot de huisarts en andere zorgvoorzieningen het grootst, terwijl daar door de verdere vergrijzing de behoefte aan zorg zal toenemen. Tegelijkertijd wordt op korte termijn een tekort aan huisartsen verwacht. Een groot aantal Friese huisartsen gaat de komende jaren met pensioen en een opvolger is dikwijls moeilijk te vinden. Dit kan betekenen dat in de toekomst de afstand tot de huisarts verder oploopt, wanneer huisartsenpraktijken samengaan of opvolging van de gepensioneerde huisarts uitblijft.
In de afgelopen jaren is in overheidsbeleid sterk ingezet op het zo lang mogelijk zelfstandig wonen en het vergroten van zelfredzaamheid. In 2018 ontvingen grofweg 45.500 inwoners in Fryslân hiertoe één of meerdere vormen van maatschappelijke ondersteuning van gemeenten (CBS), zoals individuele begeleiding, dagbesteding, persoonlijke verzorging of een woningaanpassing. In 2018 ontvingen grofweg 15.400 jongeren in Fryslân jeugdhulp (CBS). Voor zwaardere vormen van zorg verblijven inwoners soms in een instelling. Begin 2019 woonden ruim 115.000 mensen in Nederland in een verzorgings- of verpleeghuis. In Fryslân waren dit ongeveer 5.000 inwoners (CBS, 2020).
Om de zorg te ontlasten, de tekorten aan zorgpersoneel op te vangen en de continuïteit te borgen wordt veel verwacht van ‘zorgtechnologie’. Daarbij kan het gaan om zorg aan lijf en leden (meet-apps), internetconsultatie of behandeling op afstand (bijvoorbeeld psychologische ondersteuning). Eerder onderzoek laat zien dat inwoners niet negatief staan tegenover inzet van zorgtechnologie, maar daarbij wel hulp van zorgverleners verwachten (FSP, 2019). Friezen staan positief tegenover zorgtechnologie, als zij vinden dat zij hierdoor langer gezond blijven en langer de eigen regie kunnen houden.
Eerder onderzoek laat zien dat inwoners in Fryslân positief zijn over de zorg. Een ruime meerderheid heeft vertrouwen in de kwaliteit en beschikbaarheid van de zorg (FSP, 2018). Wel maken inwoners zich meer zorgen over de bereikbaarheid en betaalbaarheid van de zorg in de toekomst. Vooral de generaties onder de 65 jaar maken zich zorgen over de toekomstige zorg. Zij maken zich meer zorgen over de betaalbaarheid, beschikbaarheid en kwaliteit van de zorg in de toekomst dan de 65-plussers.
De coronapandemie heeft directe gevolgen voor de gezondheidszorg in Fryslân. Inwoners met (ernstige) klachten vanwege besmetting met het coronavirus worden behandeld. Gelukkig zijn tot heden nog veel minder besmettingen in Fryslân, Groningen en Drenthe dan in rest van Nederland. Naast deze directe gevolgen zijn allerlei zorgorganisaties bezig met maatregelen om voorbereid te zijn op een eventuele (verdere) verspreiding van het coronavirus. Wat zijn de mogelijke gevolgen van de coronacrisis?
Grotere zorgvraag, werkdruk en een inhaalslag wanneer de ‘gewone’ zorg weer opstart
Als onderdeel van de coronamaatregelen zijn grote delen van de ‘gewone’ zorg stilgelegd en zijn behandelingen uitgesteld. Landelijke schatting is dat in maart bijna de helft van de gewone zorg niet is doorgegaan (Gupta Strategists, maart 2020). Dit houdt in dat poliklinieken gesloten zijn, operaties zijn uitgesteld, een bezoek aan de tandarts of huisarts is geschrapt en fysieke begeleiding voor inwoners met een handicap of geestelijke gezondheidsprobleem niet mogelijk was. Gevolg daarvan is dat uitgestelde behandelingen later ingehaald moeten worden en wachtlijsten zijn opgelopen. Een mogelijk scenario is dat daardoor een ‘stuwmeer’ aan zorgvraag ontstaat, die deels niet meer is in te halen (Gupta Strategists, maart 2020; ZorgDomein, mei 2020). Bovendien bestaat de kans dat sommige gezondheidsklachten erger worden omdat men er te lang mee rondloopt. Verwacht wordt dat deze ‘inhaalslag’ verschillend uitpakt voor de diverse takken binnen de zorg. Een deel van de zorgvraag moet alsnog worden ingehaald, zoals een operatie of een mondkundige behandeling. Voor andere vormen van zorg is dit lastiger, zoals dagbesteding, periodieke controle bij een tandarts , bezoek aan de fysiotherapeut of een echo bij de verloskundige. Daarbij is de kans groot dat deze geschrapte momenten niet worden ingehaald en men wacht op de eerstvolgende controle of afspraak. In sommige gevallen zal dit niet nodig zijn omdat de noodzaak hiertoe is vervallen, bijvoorbeeld wanneer een fysieke klacht vanzelf over is gegaan of bij een bevalling.
Behoefte aan ondersteuning thuis neemt verder toe
In de afgelopen jaren is in overheidsbeleid sterk ingezet op het zo lang mogelijk zelfstandig wonen, ook als inwoners ouder worden of kampen met gezondheidsklachten. Veel senioren in Nederland blijven op hoge leeftijd thuis wonen, ook in Fryslân. Meer dan 90% van de 75-plussers in Fryslân woont zelfstandig (FSP, 2020).Daarbij hebben ze soms wel hulp nodig, zoals het halen van boodschappen, ondersteuning bij het schoonmaken of sociale contacten bij eenzaamheid. Verwacht wordt dat met de coronacrisis en de coronamaatregelen deze behoefte toeneemt, mede omdat familieleden en vrienden minder op bezoek kunnen of mogen komen. Dit betekent een (nog) grotere druk op mensen die dat al doen, veelal de mantelzorgers. Eén op de zeven inwoners verleent langdurige mantelzorg aan bijvoorbeeld een partner. Praktijksignalen laten zien dat mantelzorgers veel vragen en zorgen hebben (MantelzorgNL). Dit kan betekenen dat kwetsbare inwoners en hun naasten een grotere behoefte hebben op ondersteuning, bijvoorbeeld om de mantelzorger te ontlasten of het gevoel van eenzaamheid te verminderen.
Schaarste aan zorgpersoneel neemt verder toe
Van alle werkenden in Fryslân werken er relatief veel in de zorg: in totaal 53.600 medewerkers in het tweede kwartaal van 2019 (ZorgpleinNoord). Een aanzienlijk deel (40%) werkt in de verpleging, verzorging en thuiszorg, opgevolgd door gehandicaptenzorg (17%) en de ziekenhuis- en medisch specialistische zorg (16%). De overige medewerkers zijn werkzaam in de geestelijke gezondheidszorg, jeugdzorg, sociaal werk, kinderopvang en huisartsenzorg. Verwacht wordt dat in 2022 een tekort ontstaat van 775 werknemers in Fryslân met een verplegend, verzorgend of sociaal agogisch beroep van mbo-1 t/m hbo-niveau (ZorgpleinNoord). De grootste tekorten in de nabije toekomst worden verwacht voor verpleegkundigen op mbo- en hbo-niveau. De stijgende vraag naar zorgpersoneel hangt nauw samen met de (dubbele) vergrijzing in Fryslân. De coronacrisis versterkt mogelijk de vraag naar zorgpersoneel. Enerzijds doordat de reguliere zorg deels ingehaald moet worden wat op korte termijn mogelijk vraagt om extra personeel. Anderzijds wanneer bij een nieuwe ‘golf’ van coronabesmettingen de druk op acute zorg opnieuw toeneemt.
Thuisblijven en ‘social distancing’ kan leiden tot grotere vraag naar geestelijke gezondheidszorg
De oproep om zoveel mogelijk thuis te blijven en sociale contacten te beperken gaat niet iedereen even gemakkelijk af. De coronamaatregelen hebben een psychologische impact, zoals het omgaan met onzekerheid over werk, de eigen gezondheid en de gezondheid van naasten. De coronacrisis heeft ook een directe psychologische impact op inwoners die getroffen zijn door het coronavirus of behoren tot de risicogroep, en hun naasten. Dit komt vaak bovenop de ervaren eenzaamheid en kwetsbaarheid die senioren en inwoners met gezondheidsproblemen al voor de coronacrisis ervoeren. Voor sommige inwoners is dit extra belastend en ligt (blijvende) psychologische impact op de loer. Daarbij valt te denken aan ernstig psychiatrische patiënten, mensen met een posttraumatische stress stoornis (PTSS) of mensen die te maken hebben met gevoelens van ernstige eenzaamheid. Landelijk panelonderzoek in maart laat zien dat een op de drie personen met psychische problemen vast dreigen te lopen omdat zij meer last hebben van angst, paniek, depressiviteit of eenzaamheid (MIND). Bovendien leiden de coronamaatregelen ertoe dat belangrijke levensgebeurtenissen zoals een uitvaart of geboorte van een (klein)kind plotseling in een ander daglicht komen te staan. Dit kan leiden tot geestelijke klachten, zoals wanneer niet goed afscheid genomen kan worden van een overleden dierbare. Gezien de psychische impact van de coronacrisis is de verwachting dat meer mensen een beroep doen op de geestelijke gezondheidszorg en diverse hulplijnen.
Sommige inwoners dreigen buiten beeld van hulpverlening te vallen
Ook in Fryslân speelt het probleem van zorgmijding: mensen die geen (medische) hulp zoeken terwijl zij dat wel nodig hebben. Het kan daarbij gaan om mensen die geen hulp zoeken omdat zij bang zijn voor kosten, wantrouwend jegens instanties zijn, of omdat zij bemoeizorg willen ontwijken. Exacte cijfers van zorgmijding zijn niet beschikbaar. Eerder onderzoek laat zien dat bijna een kwart van de inwoners in Fryslân in het verleden wel eens heeft besloten om geen of minder zorg te gebruiken, om zo kosten te besparen (FSP, 2018). Dit is waarschijnlijk een onderschatting van het aantal mensen dat dit daadwerkelijk doet. Uit de praktijk komen signalen dat sinds de coronacrisis sommige inwoners niet (goed) in beeld zijn bij hulpverleners, mede door het tijdelijk verbreken van fysieke ontmoeting. Daarbij valt te denken aan inwoners in een onveilige thuissituatie, inwoners die dakloos zijn of kwetsbare jongeren (MEE NL, april).
Door de site te te blijven gebruiken, gaat u akkoord met het gebruik van cookies. meer informatie
Deze site is standaard ingesteld op 'cookies toestaan", om je de beste mogelijke blader ervaring te geven. Als je deze site blijft gebruiken zonder je cookie instellingen te wijzigen, of als je klikt op "Accepteren" hieronder, dan geef je toestemming voor het gebruik van Cookies.
06 156130 72