Zorg voor thuiswonende ouderen: beschikbare cijfers en kennis in Fryslân

Ouderen in staat stellen om zo lang mogelijk zelfstandig te wonen met een goede kwaliteit van leven, dat is een belangrijk speerpunt in het overheidsbeleid. Vandaag verscheen het rapport ‘Zorg voor thuiswonende ouderen’ van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). Daarin wordt een beeld geschetst van zorg thuis voor ouderen nu en welke gevolgen trends en ontwikkelingen hebben voor die zorg later. Mede op basis van dit rapport brengt de Commissie Toekomst zorg thuiswonende ouderen een landelijk advies uit over wat nodig is om zorg voor thuiswonende ouderen ook in de toekomst op peil te houden.

Over het langer thuis wonen van ouderen in Fryslân zijn ook Friese cijfers en inzichten beschikbaar. Zo telde Fryslân in 2017 circa 131.000 mensen van 65 jaar of ouder, ongeveer 20% van alle inwoners. Dit blijkt uit de bevolkingsmonitor van het Fries Sociaal Planbureau (FSP). In 2030 loopt dit naar verwachting op naar circa 171.000. Naast deze cijfers reikt dit nieuwsbericht ook andere cijfers en inzichten aan. Dit moet gemeenten, woningcorporaties, verzekeraars en andere lokale partijen meer zicht en grip geven op de opgave van het langer thuis wonen.

Om de trend van langer zelfstandig wonen te versterken is op 18 juni 2018 het Programma Langer Thuis gelanceerd. In het bijbehorende plan van aanpak wordt sterk ingezet op het leren en verspreiden van kennis. Dit vraagt om informatie over de fysieke situatie in Fryslân (zoals bijvoorbeeld: woningvoorraad) en de sociale situatie (zoals bijvoorbeeld: houding, gedrag, wensen en keuzes van Friezen). Dit nieuwsbericht geeft op hoofdlijnen een inkijk in de beschikbare informatie aan de hand van vier facetten: informele hulp (mantelzorg en vrijwilligerswerk), wonen, dementie en Wmo-ondersteuning.

Wanneer mensen onbetaald een hulpbehoevende vriend, familielid of buur helpen is er sprake van informele hulp. Hierbij kan het gaan om zorg voor elkaar vanwege een persoonlijke band waarbij de geboden hulp verder gaat dan wat doorgaans als gebruikelijk wordt gezien, zoals bijvoorbeeld het inbrengen van een katheter. Dit wordt mantelzorg genoemd. In Fryslân geeft ruim één op de zeven (14%)  inwoners van Fryslân mantelzorg. Vrijwilligerswerk is een andere vorm van informele hulp. Bijna drie op de vijf inwoners van Fryslân (58%) doet vrijwilligerswerk. Ruim één op tien Friezen doet vrijwilligerswerk binnen de verzorging of verpleging. Toekomstprognoses laten zien dat het aantal potentiële helpers zoals mantelzorgers en vrijwilligers gaat afnemen.

Bekijk hier het nieuwsbericht Informele hulp in Fryslân: aandeel helpers is groot, maar potentieel neemt af of zoek verder naar Friese cijfers in de FSP-monitor Sociale Samenhang.

In Nederland blijven veel ouderen op hoge leeftijd zelfstandig wonen: ongeveer driekwart van de 85-89 jarigen woont nog zelfstandig. Uit de Staat van Friese senioren (FSP, 2017) blijkt dat in 2016 van de Friese 75-plussers ongeveer 91% zelfstandig woont. Het langer zelfstandig wonen vraagt dat woningbezitters ook zelf tijdig voorbereiden met bijvoorbeeld woningaanpassingen, althans dit wordt van (toekomstige) ouderen verwacht. Panelonderzoek door het FSP laat echter zien dat deze toekomstvoorbereidingen niet voor iedereen vanzelfsprekend zijn. Bovendien wonen veel ouderen in oudere woningen met een groot aantal vierkante meters. Dit leidt tot vragen zoals bijvoorbeeld: wie zorgt ervoor dat de woning schoon blijft, onderhouden wordt en geschikt blijft?

Bekijk hier het nieuwsbericht Langer zelfstandig wonen; Wat kunnen en willen Friezen zelf? of voor meer informatie over wonen in Fryslân de monitor Wonen.

Met de dubbele vergrijzing in Fryslân (meer ouderen die gemiddeld ook ouder worden) wordt ook een toename van dementie verwacht. Vooral als de omvangrijke babyboomgeneratie een hoge leeftijd (90+) heeft bereikt, wordt een hoog aandeel mensen met dementie verwacht. Toekomstprognoses van Alzheimer Nederland (2018) laten zien dat in 2018 er 11.000 inwoners in Fryslân kampen met dementie. Verwacht wordt dat dit in 2040 oploopt naar 21.000. De verwachte stijging komt overeen met eerdere toekomstprognoses door het TNO (2013). Dementie is naast een zware ziektelast ook een belangrijke belemmering voor het zelfstandig kunnen blijven wonen. Eerder onderzoek door het SCP (2017) laat zien dat van 65-plussers met dementie slechts een derde nog lange tijd zelfstandig woont. Van ouderen zonder gezondheidsproblemen woont nog driekwart lange tijd zelfstandig en van de groep met chronische aandoeningen ongeveer de helft.

Bekijk hier het nieuwsbericht ‘Toename dementie staat langer zelfstandig wonen in de weg’.

Met de dubbele vergrijzing in Fryslân neemt naar verwachting ook de vraag naar zorg en sociale voorzieningen toe. Daarbij kan het gaan om hulp en zorg aan huis, zoals de wijkverpleegkundige of een hulp bij het huishouden. Daarnaast is vaak ook materiële ondersteuning nodig zoals bijvoorbeeld een hulpmiddel of een woningaanpassing om zo zelfredzaam en mobiel mogelijk te blijven. Veel van de ondersteuning valt onder de gemeentelijke verantwoordelijkheid om maatschappelijke ondersteuning (Wmo) aan te bieden. Eerder onderzoek (FSP, 2017) naar gebruik van sociale voorzieningen zoals maatschappelijke ondersteuning laten regionale verschillen zien. In regio’s met vergrijzing en/of krimp maken relatief meer inwoners gebruik van Wmo-ondersteuning. Tegelijkertijd lijken ook andere factoren hier een rol in te spelen zoals de streekgeschiedenis, cultuur en de fysieke omgeving. Verdiepend onderzoek is nodig.

Bekijk hier het nieuwsbericht ‘Zo lang mogelijk zelfstandig met Wmo-ondersteuning’.

In het rapport ‘Zorgen voor thuiswonende ouderen’ blikt het SCP (2019) vooruit op de toekomst. Verwacht wordt dat het aantal ouderen dat een beroep doet op (publiek gefinancierde) zorg toeneemt. Met name in de krimpgebieden zijn de uitdagingen het grootst. Samen met het langer thuis wonen wordt de vraag naar ondersteuning complexer. Het gaat niet alleen om zorg aan lijf en leden, maar er moeten ook oplossingen gevonden worden voor geschikte vormen van huisvesting en een goede toegang tot zorg en sociale voorzieningen.

Tegelijkertijd verandert ook de samenstelling van de ouderenpopulatie, aldus het SCP. Dit rijmt met eerder onderzoek naar Friese senioren door het FSP (2017). De ‘oudere’ ouderen verschillen in behoeften, wensen en (financiële) mogelijkheden vergeleken met de ‘jongere’ ouderen. Dit vraagt ook om aandacht voor groepen die niet zelf in staat zijn om hun eigen zorg en ondersteuning te organiseren, deze in te kopen of van hun eigen sociaal netwerk te ontvangen.

In het najaar organiseert het FSP een kennisbijeenkomst met het Friese werkveld over het thema langer zelfstandig wonen. Geïnteresseerd in de themabijeenkomst in het najaar of behoefte aan meer informatie? Neem dan contact op met het FSP via info@fsp.nl.