Zorginfarct in Fryslân: wat kunnen we doen?

Fryslân heeft te maken met een vergrijzing: het aandeel ouderen van de totale bevolking neemt toe waardoor de gemiddelde leeftijd van de bevolking stijgt. Daarnaast stijgt landelijk de levensverwachting, wat betekent dat we ook gemiddeld ouder worden. Maar we worden niet gezonder ouder, we hebben gemiddeld genomen al op een jongere leeftijd te maken met chronische ziektes. Dit leidt ertoe dat we ouder worden, maar meer jaren chronisch ziek zijn. Dit fenomeen heet de expansie van morbiditeit. Omdat inwoners met chronische ziekten een hogere zorgvraag hebben, is de verwachting dat de algehele zorgvraag sterk zal toenemen.

De toenemende zorgvraag alleen leidt niet direct tot een zorginfarct. Als er voldoende formele en informele zorgverleners zijn, kan deze vraag worden opgevangen. Maar dat is niet het geval. In de demografische data is te zien dat het aandeel beroepsbevolking krimpt – er zijn minder mensen van werkende leeftijd in Fryslân en dus mogelijk minder mensen die in de formele zorg kunnen werken. Daarnaast zien we aan de informele kant dat het aantal potentiële mantelzorgers afneemt. Ook zijn we gezamenlijk minder vrijwilligerswerk gaan doen.

De term zorginfarct verwijst naar een punt waarop de vraag naar zorg groter is dan het aanbod dat de samenleving kan leveren. Als niet tijdig ingegrepen wordt, kan dit ontwikkelen tot een situatie waarin de kwaliteit en toegankelijkheid van de zorg ernstig worden aangetast. De rijksoverheid is zich ook bewust van deze urgentie en is daarom recent gekomen met nieuwe aanpakken (GALA en IZA) en programma’s (TAZ en WOZO) om het tij te keren.

Bron: CBS, bewerkt door Planbureau Fryslân

Om de progressie van het zorginfarct te stoppen, wordt voornamelijk genoemd dat we ons moeten richten op preventie en het herzien van ons zorgsysteem. In Fryslân zien we al een toenemende inzet op preventie, waarbij de nadruk ligt op het stimuleren van gezonde keuzes als standaard. Dit gebeurt bijvoorbeeld in het samenwerkingsverband de Friese Preventie aanpak (FPA). Daarnaast zijn er ook andere denkrichtingen waar mee gewerkt kan worden.

Ten eerste kan de vrijblijvendheid om aan preventie te werken worden aangepakt. Preventie kan onderdeel worden van alle beleidsterreinen – dit heet ook wel Health in all Policies. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de omgevingswet waarbij het (her)inrichten van een fysieke ruimte ook nagedacht moet worden over gezonde mobiliteit. Maar ook het bieden van een financieel fundament waarop inwoners bestaanszekerheid kunnen bouwen.

Ten tweede is onze huidige gezondheidszorg voornamelijk gericht is op het behandelen van ziekten en het verlenen van acute zorg, in plaats van het voorkomen van ziekten. Deze transitie van ‘ziekte en zorg’ naar ‘gezondheid en gedrag’ betekent dat de focus verschuift van genezing naar preventie. Hierbij kunnen sociaal werkers, verplegers, verzorgers en actieve inwoners een belangrijke rol spelen vanuit hun praktijkkennis.

Andere opties (door IZA en GALA akkoord) die genoemd worden is het bieden van de juiste zorg op de juiste plek, meer concurrentie tussen zorgverzekeraars, digitalisering en robotisering, versterken samenwerking in de regio en het zoeken van nieuwe zorgmedewerkers in het buitenland.

Het zorginfarct vormt een bedreiging voor de toekomst van onze zorg. De vergrijzing, toenemende chronische ziekten en afnemende (in)formele hulp legt een druk op het zorgsysteem. Om dit tij te keren, moeten we het anders gaan doen. Dit vraagt om samenwerking tussen de overheid, zorgprofessionals, onderzoekers en de bredere gemeenschap, waarbij we werken aan een gezondere samenleving en een toekomstbestendig zorg, voor huidige en toekomstige generaties. Planbureau Fryslân blijft de ontwikkelingen monitoren en onderzoeken, om zo de beleid- en bestuurskracht te versterken in Fryslân.